Neće proći

Antifašizam je danas potreban kao što je bio potreban i pre sedamdeset godina. Opasna je zabluda da je sa fašizmom završeno kada su Italija i Nemačka doživele vojni poraz u Drugom svetskom ratu, i da fašizmom treba da se bave samo istoričari. Oni koji stvaraju takvu pogrešnu sliku žele da antifašizam predstave kao političko-ideološki program koji je istorijski prevaziđen. Međutim, fašističke ideje su se povampirile u okolnostima ekspanzije nacionalizma i rata, a organizovani fašizam u današnje vreme poprima nove forme.

Nasuprot potrebi da se aktuelizuje borba protiv fašizma, vladajuća politika nastoji da sistematski izbriše domaću antifašističku istoriju. U ime odbrane šačice kolaboracionista, danas se iz istorije brišu hiljade mladih partizanskih boraca koji su tokom Drugog svetskog rata, kao i ceo civilizovani svet, kolaboraciju sa fašizmom doživljavali kao zločin. Na službenom nivou se antifašizam relativizuje putem novih udžbenika istorije i rehabilitacije četnika i drugih pomagača fašističkog okupatora. Zbog antikomunističke politike „nacionalnog pomirenja“ nastoji se da se iz srpske istorije isključi njen najbolji deo – antifašistička borba.

Danas se borba protiv fašizma može i mora voditi na svim poljima: protiv fašističkog smeća po ulicama, protiv šovinističkih političara koji truju javnost krijući se iza liberalnih fraza i protiv ekonomskih i kulturnih struktura koje sve to reprodukuju. Napadi na Rome i druge manjinske grupe od strane onih koji žele „belu Srbiju“ su samo početak. Ako dozvolimo da fašizam ojača, niko neće biti bezbedan. Iskustvo jednog Nemca je to najbolje potvrdilo: „Kada su nacisti došli po komuniste, ćutao sam jer nisam komunista. Kad su pozatvarali socijaldemokrate, ćutao sam jer nisam socijaldemokrata. Kad su došli po sindikaliste, nisam se bunio jer nisam sindikalista. Kada su odveli Jevreje, ćutao sam jer nisam Jevrejin. Na kraju, kada su došli po mene, više nije ostao niko ko bi mogao da digne svoj glas“.

Zbog toga, antifašizam mora biti politički stav najširih slojeva društva, različitih ljudi, čak i kada sami nisu direktno ugroženi. Ovo treba shvatiti kao poziv svima da utiču na svoju okolinu, na svoje prijatelje, kolege i komšije da se zajednički organizuju i spreče fašizaciju društva. Antifašizam je univerzalna moralna dužnost i neodvojivi deo napora za ostvarivanje istinske demokratije i društvene jednakosti.

Da se ne zaboravi

Na tlu bivše Jugoslavije su tokom devedesetih godina počinjeni brojni zločini, koji su u velikoj meri inspirisani praksom iz perioda fašističke okupacije u Drugom svetskom ratu. To je jasan pokazatelj fašizacije društava nastalih raspadom Jugoslavije. U to vreme su, pored mase paravojnih, klerikalnih i konzervativnih organizacija, u raznim sredinama bivše države nastale i neonacističke organizacije. Tih godina nije se razvio organizovani antifašistički pokret, koji bi se na neposredan način suprostavio povampirenju fašizma.

Izgledalo je kao da su zaboravljeni fašistički zločini nad civilnim stanovništvom Srbije, kao i zločini nad srpskim i brojnim civilima drugih naroda van Srbije. Odsustvo direktne antifašističke akcije, kao i blagonaklon odnos državne nacionalističke ideologije, rezultirali su rastom neonacističkog pokreta. Plaćenici neonacističke internacionale naročitu pažnju posvetili su ideološkom trovanju srpske omladine. Tokom Drugog svetskog rata upravo je srpska omladina podnela najveću žrtvu za oslobođenje od nacističkog okupatora i njegovih pomagača. Od predratnih devet hiljada studenata Beogradskog univerziteta, šest hiljada je poginulo u borbi protiv fašizma.

Zločini u Beogradu i Srbiji

Nedopustivo je da neonacistička propaganda nailazi na odziv među omladinom kada se zna da je tokom Drugog svetskog rata preko milion naših sunarodnika palo kao žrtva nacizma. Neshvatljiva je pojava mladih neonacista u Beogradu, Kragujevcu, Kraljevu, Novom Sadu... u kojima su fašisti ubili desetine hiljada ljudi. U Beogradu je stradalo 10% stanovnika tj. preko 20,000 ljudi. Među brojnim zločinima ističu se: bombardovanje Beograda bez objave rata, aprila 1941; javna vešanja talaca na centralnim gradskim ulicama tokom leta iste godine; formiranje logora za Jevreje krajem 1941; hapšenja i streljanja beogradskih civila u vreme gušenja antifašističkog ustanka u Zapadnoj Srbiji, krajem 1941. i početkom 1942, prema onoj strašnoj srazmeri 100:1 – stotinu srpskih, jevrejskih ili romskih civila za jednog poginulog okupatorskog vojnika; na hiljade partizana i članova njihovih porodica iz raznih delova zemlje streljanih na stratištu u Jajincima; na hiljade Beograđana prošlo je tokom rata kroz gestapovske i nedićevske zatvore, kao i kroz logor na Banjici; upadi četničkih koljačkih trojki u naselja na obodu Beograda, tokom 1944; Četiri godine racija, ubijanja, izgladnjivanja i pljačke - ali i četiri godine otpora i antifašističke borbe. Kako objasniti činjenicu da se danas Beogradom nesmetano šetaju oni koji otvoreno nose neonacistčka obeležja?

Pančevo, 1941. - nacista puca u već streljane ljude.

Milan Nedić

Tokom devedesetih godina u srpskoj javnosti došlo je do rehabilitacije nedićevskih, ljotićevskih i četničkih kolaboracionista. Ratni zločinac Milan Nedić, najsramnije ime u istoriji srpskog naroda, šef kvislinškog aparata tokom nemačke okupacije, devedesetih je postao simbol „nacionalno odgovornog državnika“. Nedić je, poput hrvatskog fašističkog zločinca, Anta Pavelića, posetio Hitlera krajem 1943. Ovaj obožavalac Adolfa Hitlera je najodgovorniji za brojne zločine nad svojim sunarodnicima. Taj izdajnik se gojio i bogatio dok je nad njegovim narodom sprovođen genocid. Tokom rata on je održavao kontakte sa čelnicima fašističkih pokreta u susedstvu. Poznati su njegovi susreti sa Milom Budakom, ratnim zločincem i ideologom ustaškog fašizma, tokom 1942. Kao i prisna saradnja sa albanskim fašističkim ideologom, Džaferom Devom; Nedić i Deva su omogućili da se u Beogradu tokom rata obučavaju albanski fašisti koji su činili okosnicu 9. čete divizije Brandenburg, koja je tokom 1943/44 počinila brojne zločine nad srpskim civilima u okolini Požarevca, Čačka i Ivanjice, u kampanji protiv partizanskih boraca; u ovom zločinu pomagali su im pripadnici Nedićeve Srpske državne straže kao i četnici Draže Mihailovića.

Ljotićevci

Ne sme se zaboraviti učešće pripadnika srpskog fašističkog pokreta „Zbor“ u streljanju nekoliko hiljada talaca u Kragujevcu, među kojima i đaka izvedenih iz školskih klupa, oktobra 1941. Strahinja Janjić, ratni zločinac, okupacioni predsednik kragujevačke opštine i istaknuti ljotićevac, zdušno je predlagao osnivanje srpskog SS odreda i njegovo slanje na staljingradski front. U Smederevskoj Palanci je od 1942. do 1944. postojao „Zavod za prinudno vaspitanje omladine“ - logor za srpsku antifašističku omladinu koji su napravili članovi fašističkog pokreta „Zbor“ Dimitrija Ljotića. U tom logoru srednjoškolska omladina je izgladnjivana, prebijana, seksualno zlostavljana i izlagana konstantkoj fašističkoj propagandi. Svako ko je uhvaćen u pokušaju bekstva je streljan. Jedan od „gostujućih predavača“ bio je i Ratibor M. Đurđević, mladi fašista, koji je izgladnelim logorašima zagorčavao život odvratnom antikomunističkom propagandom. Danas je ovaj umobolni starac najangažovaniji propagator antisemitizma u Srbiji. Zapitajmo se zašto Ratibor M. Đurđević nije uhapšen i osuđen 1992, kada se vratio iz emigracije?

Mučena, zlostavljana i obešena partizanka, ostavljena u snegu.

Četnici i Ustaše

Aktivnosti „Ravnogorskog pokreta“, odnosno četnika, svodile su se na pasivan odnos ili saradnju sa okupatorom, kao i na ubijanje i zastrašivanje srpske i muslimanske sirotinje. Nakon slamanja ustanka u Zapadnoj Srbiji, četnici su učestvovali u hapšenju hiljada partizana i njihovih porodica koje su isporučili okupatoru. Nemci su ove zarobljenike najčešće streljali na stratištu u Jajincima ili su ih transportovali u neki od logora širom okupirane Evrope. Četnici su se isticali klanjem i silovanjem, samo u Srbiji silovali su preko hiljadu žena, a u Istočkoj Bosni daleko veći broj. To je bilo u sklopu njihovog projekta etnički homogene „Velike Srbije“. Metode četničkih zločina bile su identične ustaškim: svirepa ubistva klanjem, silovanja (često maloletnica i dece), ponižavanje i animalizacija žrtve, mučenje (otsecanje dojki, razrezivanje usta od uha do uha), istrebljenja čitavih porodica (primer: zločin u Vraniću kod Beograda, krajem 1943).

Ustaše i četnici, dva nakazna lica jugoslovenskog fašizma, kao da su se trudili da nadmaše nemačkog okupatora. Ustaše su genocid nad srpskim narodom u tzv. Nezavisnoj državi Hrvatskoj izvršile pod nadzorom nemačkih nacista. U Jasenovcu je boravila grupa SS oficira, koja je nadgledala sprovođenje ubijanja. Tokom leta 1942. zločin nad srpskim civilima na Kozari zajedno su izvršili Nemci i ustaše, uz asistiranje jedne skupine četnika. Nije zabeležena niti jedna značajnija borba tokom Drugog svetskog rata u kojoj su četnici naneli iole ozbiljniji poraz ustašama. Nasuprot tome, partizani su samo tokom operacije oslobođenja Livna, u leto 1942, likvidirali preko 700 okorelih ustaša (Bobanova „Crna legija“).

Ratnim zločincima Milanu Nediću, Dimitriju Ljotiću i Dragoljubu Mihailoviću se u pojedinim hramovima SPC služe pomeni još od 1991, što upadljivo podseća na „mise zadušnice“ za hrvatske ratne zločince Antu Pavelića i Maksa Luburića, koje se u katoličkim crkvama u Hrvatskoj takođe služe od počeka devedesetih.

Esesovci

Na tlu Jugoslavije postojale su tri SS divizije čiji su vojnici regrutovani među lokalnim stanovništvom: 1) 7. SS divizija „Printz Eugen“, sačinjena od vojvođanskih Folksdojčera, odgovorna za istrebljenje banatskih Jevreja, za brojne zločine nad srpskim civilima u Banatu, Zapadnoj Srbiji tokom gušenja partizanskog ustanka u zimu 1941, kao i nad srpskim civilima u regionu Bosanske krajine (Kozara, Grmeč) tokom brojnih kaznenih ekspedicija protiv partizana; 2) 12. SS divizija „Handžar“, odgovorna za zločine nad srpskim civilima u Zapadnom Sremu i Istočnoj Bosni, tokom 1943; 3) 21. SS divizija „Skenderbeg“ odgovorna za zločine nad albanskim i srpskim civilima na Kosovu, kao i nad civilima u Albaniji nakon kapitulacije Italije.

Kapa sa mrtvačkom glavom koju su nosili nacistički SS oficiri u logorima smrti

.

Danas


Kako objasniti činjenicu da se bilo ko u Srbiji može identifikovati sa nacistima iz vremena Drugog svetskog rata? Zašto dozvoljavamo da se vređa uspomena na naše mrtve? Zašto tolerišemo pojavu neonacističkih grupa u našim gradovima? Zašto pasivno posmatramo napade ovih rasističkih izroda na naše romske komšije, kao i na sve one koji u njihovim očima izgledaju „nepodobno“? Naša slobodarska tradicija zahteva da tome pružimo organizovan otpor!

Fašističke organizacije

Fašizam danas

Upotreba pojma fašizam u periodu posle Drugog svetskog rata pokreće mnoge sporove. Opravdane su zamerke na račun neselektivnog korišćenja termina „fašisti“ u svrhu etiketiranja protivnika u svakodnevnoj političkoj propagandi. Međutim, zabrinjavajuća je težnja političke i stručne javnosti za poricanjem fašističke prirode određenih sadržaja političkog i kulturnog života, koji preuzimaju svoju formu i svoje tendencije od istorijski potvrđenih fašističkih uzora.

Prihvatajući onu klasifikaciju po kojoj blok političke desnice sačinjavaju liberalna, konzervativna i reakcionarna orijentacija, fašizam možemo odrediti kao oblik reakcionarne politike koji podrazumeva ideal totalitarnog ustrojstva države do koga se dolazi putem organizovanja masovnog nacionalističkog autoritarnog pokreta sa elementima terora, baziranog na usklađivanju interesa sitne buržoazije i krupnog kapitala, uz ideološku kombinaciju rasizma, antisemitizma, antikomunizma, militarizma i neotradicionalizma. Pritom, treba u vidu imati organizacione i ideološke razlike između najrazvijenijih fašističkih pokreta prve polovine 20. veka (kao što su italijanski i nemački), i onih koji su se po uzoru na njih formirali na prostoru Balkana i istoka Evrope. Balkanske fašističke pokrete tog perioda karakteriše u većoj meri insistiranje na idealu patrijarhalne seoske zajednice, krupna uloga religije i oslanjanje na Crkvu.

Važno je obratiti pažnju na transformisanje organizaciono-ideoloških formi evropskog fašizma posle njegovog vojnog poraza 1945. godine. U zemljama kapitalističkog Zapada ideološko jezgro fašizma sačuvano je putem organizovanja labave mreže najrazličitijih grupa, sa vrlo često protivrečnim motivima: od marginalnih političkih partija, preko međunarodnih udruženja, crkvenih organizacija, intelektualno-umetničkih kružoka i kulturno-propagandnih medijskih projekata, do aktivizma na Internetu. Za bivše socijalističke zemlje posle 1989. godine važe donekle različiti kriterijumi za prepoznavanje novih fašističkih pokreta. Fašistička ideologija koncentriše se oko nostalgije prema kvislinškim uzorima iz Drugog svetskog rata, a često konzervativni sadržaji iz predratnog perioda poprimaju reakcionarnu fašističku dimenziju, budući da se oživljavaju u novom kontekstu, kao radikalna reakcija na vrednosti socijalizma i internacionalizma, sa funkcijom osiguravanja povratka na stare društvene odnose u tzv. tranzicionim procesima.

Kada govorimo o Srbiji, odnos vladajućeg režima i države prema različitim fašističkim pojavama bio je, tokom celog perioda od 1990. godine do danas, izrazito tolerantan i pragmatičan. Miloševićev režim je instrumentalno koristio fašističke organizacije kao rezervno sredstvo terora tokom svoje ratne politike. Posle smene režima 2000. godine, vladajuće partije propagiraju konzervativnu ideologiju „demokratskog nacionalizma“, u okviru koje se delovanje fašističkih grupa predstavlja kao nešto potpuno normalno i politički legitimno, s obzirom na njihovu prevashodno antikomunističku orijentaciju. Sve jači politički uticaj Srpske pravoslavne crkve i njenog klerikalnog konzervativizma, predstavlja značajnu potporu delovanju ovih organizacija i grupa. Organizovani fašizam nastavlja da bude politička rezerva terora koja vladajućim slojevima može poslužiti za amortizovanje talasa socijalnog nezadovoljstva tokom perioda stabilizacije kapitalističkog sistema.